Otyłość chorobą naszych czasów

Wiadomo, że nadmierne spożycie cukru jest przyczyną otyłości ale skala zjawiska w Polsce plasuje nas w niechlubnej czołówce. Zgodnie z NCD Risk Factor Collaboration w Polsce wśród osób w wieku 20 lat i więcej 53% kobiet i 68% mężczyzn miało nadwagę, a 23% kobiet i 25% mężczyzn było otyłych. W związku z prognozowanym wzrostem otyłości należy spodziewać się w 2025 r zwiększenia liczby pacjentów chorych na cukrzycę typu 2 (szacowany wzrost na poziomie 941 tys. pacjentów), nadciśnienie (349 tys.) oraz zwyrodnieniestawu kolanowego (146 tys.). Sumarycznie, tylko dla wspomnianych problemów zdrowotnych, szacowane zwiększenie kosztów świadczeń udzielonych osobom dorosłym w 2025 r. w stosunku do 2017 r. wzrośnie z 327 do 1 038 mln zł.

Słodzone napoje, a otyłość
W ciągu 9 lat o 6,1 kg wzrosła przeciętna ilość cukru spożywanego przez jednego mieszkańca Polski i w 2017 roku wynosiła 44,5 kg na 1 mieszkańca. Obserwowany wzrost wynika ze wzrostu konsumpcji cukru będącego składnikiem innych  produktów spożywczych o blisko 11,8 kg.Systematycznie rośnie spożycie napojów słodzonych cukrem. Szczególnie szybko rośnie spożycie napojów energetycznych. znaczącą grupę konsumentów stanowią nastolatkowie; Nowak i Jesionkowski (2015) wskazują na podstawie badania ankietowego nastolatków (n = 2629; wiek 12-20 lat, średnia 15 lat), że 67% nastolatków spożywało napoje energetyczne, w tym 16% dość często. Dane wskazują na możliwe niekorzystne tendencje w przyszłości, bowiem spożycie jest częstsze u młodszych respondentów. Niekorzystne zmiany potwierdzają także analizy zwyczajów żywieniowych Polaków. Fijałkowska et al. (2017) wskazuje, że ok. 30% ośmiolatków spożywa słodkie napoje gazowane co najmniej raz w tygodniu. Badania ankietowe CBOS (2014), przeprowadzone na liczącej 943 osoby reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski, pokazują zwiększenie w 2014 r. (w odniesieniu do 2010 r.) odsetka osób spożywających relatywnie często napoje słodzone. Rosną odsetki deklarujących spożycie kilka razy dziennie, codziennie, kilka razy w tygodniu i kilka razy w miesiącu. Jednocześnie obniża się z 63% do 56% odsetek osób spożywających tego rodzaju napoje raz w miesiącu, rzadziej bądź wcale. Badanie wskazuje także na wzrost z 12% do 17% odsetka osób twierdzących, że spożywają zbyt dużo napojów słodzonych. 

W literaturze spożycie napojów słodzonych cukrem (ang. sugar sweetend beverages, SSB) często opisywane jest jako istotne źródło nadmiarowych kalorii zwiększających całkowity pobór energii (np. Malik et al. 2011). Niektóre z badań wskazują także, że przyrost przyjmowanej energii może być większy niż wynikający z jej zawartości w przyjmowanych napojach (za Vartanian et al. 2007). Obszerny materiał badawczy wspiera tezę o występowaniu związku przyczynowego pomiędzy spożywaniem napojów słodzonych cukrem oraz wzrostem wagi i częstości występowania otyłości. Woodward-Lopez et al. (2010) w przeglądzie systematycznym dotyczącym tej relacji wskazują, że analizowane badania konsekwentnie potwierdzają relację pomiędzy spożyciem napojów słodzonych cukrem i zwiększonym poborem kalorii, jak również wskazują istotne statystycznie zmiany otyłości w reakcji na zmiany w spożyciu napojów słodzonych cukrem. Autorzy konkludują, że wszystkie przesłanki wskazują na konsumpcję SSB jako czynnik kontrybuujący do epidemii otyłości.  W nieco nowszej pracy, Morenga et al. (2012) przedstawiają uogólnienie wyników szeregu badań, które potwierdzają relację pomiędzy wagą a spożyciem cukru (również zawartego w SSB) i wskazują, zarówno na wzrost wagi wraz ze wzrostem spożycia cukru, jak i jej spadek wagi wraz ze spadkiem spożycia cukru. Dodatkowo wskazują na wyższe prawdopodobieństwo otyłości w grupach o wysokim spożyciu SSB w relacji do osób o najniższym spożyciu. Oszacowano, że przeciętnie osoby, których zgon można powiązać z konsekwencjami spożycia napojów słodzonych cukrem żyją o 15 lat krócej niż średnio osoba w ich wieku. Szacuje się również, że w Polsce blisko 1 400 zgonów rocznie wynika z konsekwencji nadmiernego spożycia napojów słodzonych cukrem.

 Choroba będąca przyczyna innych chorób
Według badań Foreman et al. (2018) skutki chorób, które można powiązać z otyłością są znaczące. Autorzy przeprowadzają symulację szeregu scenariuszy zdrowotnych i wpływu wybranych czynników ryzyka (takich jak np. palenie tytoniu, otyłość czy spożycie alkoholu) dla blisko 200 krajów, w tym Polski. Porównując optymistyczny scenariusz „lepszego zdrowia” i referencyjny (prognozę przy założeniu, że zachowane zostaną aktualne trendy) szacują, że w konsekwencji wysokiego BMI w 2040 r. Polacy stracą na skutek przedwczesnych zgonów 594,1 tys. lat życia (95% przedział ufności 410,3 do 843,3) i jest to drugi po paleniu tytoniu czynnik ryzyka co do skali skutków. Spośród chorób związanych z otyłością analizowanych wcześniej w niniejszym raporcie tytułem samej tylko cukrzycy, chorób pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych oraz nadciśnienia tętniczego serca odnotujemy w 2040 r. 20,9 tys. przedwczesnych zgonów prowadzących do utraty 225,0 tys. lat życia. Dla 2016 r. autorzy podają wielkości odpowiednio 12,7 tys. i 188,5 tys. Światowa Organizacja uznała otyłość za najczęściej występującą chorobę metaboliczną, która osiągnęła rozmiary epidemii, stając się jednocześnie największym wyzwaniem zdrowotnym w krajach rozwiniętych.

 Leczenie otyłości
Leczenie powinno być indywidualnie dostosowane do możliwości i potrzeb każdego pacjenta, jego wieku, płci, stopnia i typu otyłości oraz czynników ryzyka metabolicznego. Powinno także uwzględniać występowanie chorób towarzyszących. 

Algorytm postępowania przy nadmiernej masie ciała — nadwadze i otyłości — obejmuje trzy etapy:

1. Leczenie niefarmakologiczne (dieta, aktywność fizyczna i modyfikacja stylu życia).
2. Leczenie farmakologiczne.
3. Leczenie chirurgiczne
Podstawą leczenia otyłości jest racjonalna i indywidualnie dobrana dieta, której celem jest redukcja masy ciała, a po osiągnięciu masy należnej — utrzymanie uzyskanego efektu. Odpowiednio przygotowana dieta powinna dostarczyć wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiedniej ilości i proporcji, a także powinna być zgodna z kulturowymi zwyczajami żywieniowymi danej osoby.

W sytuacji, kiedy leczenie dietetyczne i modyfikacja stylu życia nie przynosi oczekiwanych rezultatów, zachodzi konieczność wdrożenia leczenia farmakologicznego. Według Narodowego Instytutu Zdrowia (NIH, National Institutes of Health) leczenie należy rozważyć u osób z BMI powyżej 27 kg/m2 przy współistnieniu powikłań i chorób towarzyszących otyłości (nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki węglowodanowej czy lipidowej, choroba wieńcowa, obturacyjny bezdech senny) oraz u osób z BMI powyżej 30 kg/m2. Z chwilą rozpoczęcia leczenia farmakologicznego dotychczasowe postępowanie niefarmakologiczne powinno być nadal kontynuowane. Po okresie trzech miesięcy należy ocenić spadek masy ciała. Leczenie należy kontynuować, jeżeli spadek masy ciała jest większy niż 5% u niechorujących na cukrzycę i większy niż 3% u chorych na cukrzycę. Farmakoterapia otyłości nie polega tylko na obniżeniu masy ciała, ale także na prewencji i kontroli zaburzeń metabolicznych towarzyszących otyłości. Jedynym lekiem na otyłość dostępnym obecnie na polskim rynku jest orlistat, inhibitor lipazy trzustkowej, hamujący wchłanianie blisko 30% tłuszczu z przewodu pokarmowego. Lek dostępny jest na rynku w kapsułkach 120 mg lub w mniejszej dawce bez recepty — 60 mg. Przyjmuje się go trzy razy dziennie, w czasie głównych posiłków, stosując jednocześnie dietę ubogoenergetyczną z ograniczeniem podaży tłuszczu. U osób otyłych z współistniejącą cukrzycą, padaczką czy depresją można zastosować leki, które poza wpływem na chorobę podstawową powodują dodatkowo utratę masy ciała: metforminę, agonistów receptora GLP-1, topiramat i bupropion. Spośród agonistów receptora GLP-1 w Polsce i UE do leczenia otyłości zarejestrowany jest liraglutyd podawany s.c skutecznośc tego leku w zmniejszaniu masy ciała wykazano w kilku badaniach klinicznych u pacjentów z otyłością i nadwagą, jednak bez cukrzycy.

Na zdjęciu pacjentka po zastosowaniu skutecznego leczenia farmakologicznego otyłości, czas trwania terapii 3 miesiące.